אַהרן צייטלין, סוף 1960ער – אָנהייב 1970ער יאָרן.
אַהרן־אליעזר צייטלין (1898־1973), ייִדיש־העברעיִשר פּאָעט און דראַמאַטורג, ציט ווײַטער, אויף אַ גאָר מאָדערנעם אופֿן, די ייִדישע מיסטישע טראַדיציע וואָס עס האָט אין אים אײַנגעפֿלאַנצט זײַן טאַטע, דער מיסטישער פֿילאָסאָף און קעמפֿערישער זשורנאַליסט הלל צייטלין (1872־1942). ער זעט אין איר אַן אויסגעצייכנטן מכשיר תּופֿס צו זײַן אַ וועלט וואָס שטעלט דעם מענטשן כּסדר פֿאַר די זעלביקע רעטענישן און סתּירות. דורך דער פּריזמע פֿונעם ייִדישן גורל דערגרייכט זײַן נבֿיאישער קוק אַן אוניווערסאַלע מדרגה.
אַהרן צייטלין איז אַן אויסנעם צווישן מאָדערנע ייִדישער שרײַבער. ער איז אַ רעליגיעזער פּאָעט, כאָטש זינט אָנהייב 19טן יאָרהונדערט איז שרײַבערײַ בײַ ייִדן געוויינטלעך געווען פֿאַרבונדן מיטן אָפּפֿרעגן, כאָטש צום טייל, די רעליגיעזע טראַדיציע. דאָס מיינט נישט אַז בײַ ייִדישע שרײַבער ביז דער ערשטער וועלט־מלחמה טרעפֿט מען נישט קיין רעליגיעזע עלעמענטן. פּונקט פֿאַרקערט — בײַ דער מערהייט שרײַבער געפֿינט מען דווקא יאָ דעם אַלטן ייִדישן לעבנס־שטייגער, די טראַדיציאָנעלע ווערטן און גלייבענישן. מע געפֿינט בײַ זיי אויך די קריזיסן פֿון דער פֿרומער ייִדישער וועלט, וואָס קומען פֿון די עקאָנאָמישע ענדערונגען, פֿון דער פֿאַרוועלטלעכונג, פֿונעם אַנטיסעמיטיזם, פֿונעם אויפֿקום פֿון די סאָציאַליסטישע און ציוניסטישע שטרעמונגען, פֿון דער עמיגראַציע. נאָר די מערהייט מחברים באַהאַנדלט די רעליגיעזע ירושה פֿון אַ דרויסנדיקן קוקווינקל, אַפֿילו ווען זיי באַניצן זיך מיט חסידישע און משיחישע מאָטיוון.
בײַ צייטלינען אָבער מיינט רעליגיעזקייט נישט דאָס אייגענע ווי שרײַבן וועגן פֿאָרמעל רעליגיעזע פּערזענלעכקייטן אָדער פֿאַקטן. ער קוקט אויף זיך ווי אויף אַ ממשיך פֿון די צפֿתער מקובלים פֿון 16טן י״ה, בראָש מיטן אַר״י (ר׳ יצחק לוריא אַשכּנזי, 1534—1572). אין זײַנע ווערק ווערט יעדער ענין געטײַטשט אינעם אַר״יס גײַסט. לעבן, טויט, לאַנדשאַפֿט, נאַטור, געזעלשאַפֿט, פּאָליטיק, געשיכטע, קונסט, מענטשן, ערטער — אומעטום שטעקן שליסלען צו פֿאַרשטיין ווי עס ווירקן איינס אויף ס‘אַנדערע ערד און הימל, דאָס מענטשלעכע און דאָס געטלעכע.
אָפֿט קומט מיר פֿאָר :
כ׳בין נישט פֿון הי —
איך בין פֿון צפֿת
און פֿון אַר״י.
[…]
פֿון אַלטן ליכט
וואָס רינט נאָך, רינט,
אָ בלוט מײַנס, דורך
דײַן לאַבירינט.
דער „בלוט־לאַבירינט“ זײַנער פֿירט טאַקע צוריק צו דורות פּראָמינענטע פֿיגורן פֿון חב״דער חסידות און באַזונדער צו זײַן טאַטן, הלל צייטלין, וואָס איז אומגעקומען אין וואַרשעווער געטאָ און וועמען אַהרן האָט באַצייכנט ווי „דער נבֿיא פֿון פּוילישן ייִדנטום“.
פּונקט ווי זײַן טאַטע, האָט אַהרן צייטלין געשריבן סײַ ייִדיש, סײַ העברעיִש, אָבער זיך דעפֿינירט דווקא ווי אַן איינשפּראַכיקער דיכטער. ער האָט נישט געמאַכט קיין חילוק צווישן דעם פֿון אַלעמען פֿאַרהייליקטן לשון־קודש און דעם כּלומרשט וואָכעדיקן ייִדיש. „איך שרײַב אויף איין שפּראַך. איך שרײַב לשון־קודש אויף ייִדיש און אי שרײַב לשון־קודש אויף העברעיִש. בשעת איך שרײַב אַ ליד אויף ייִדיש, פֿיל איך גאָרניט אַז איך שרײַב אויף ייִדיש. בשעת איך שרײַב העברעיִש, פֿיל איך גאָרניט אַז איך שרײַב אויף העברעיִש. איך שרײַב אויף דעם לשון־קודש פֿון ייִדישע נשמות“.
